GORESAN SINGKAT
Ketahuilah nak, kok indak dek buku tiok rueh, indak sambilu
malampisi, haram baguno buluah bambu, mako baitu juo parampuan, nan manjadi
rueh jo buku di dirinyo indak lah lain indak lah bukan sapado dari budi,
sadangkan sambilunyo adolah malu. Parampuan indak babudi ibarat bambu indak ba
rueh, alun tasingguang nyo lah ratak, baru tagisia nyo lah pacah, parampuan tak
punyo malu bak buluah ilang sambilu, bangun lamah tanago rapuah, hilang
kepribadian, pupuih sumangek jati diri, tanpa power tanpa wibawa. Mangko kok
budi lungga indak ba pasak, malu tipih mangulik dasun, cayia lah martabat
parampuan, abih tuah binaso diri. Dek sabab karano itu nak, supayo iduik taguah
ba rueh, nak nyo ba tuah ba sambilu, jauahi pantang cilakonyo, sumbang duo
baleh rang namokan. Itulah timbangan akhlak, standar moral ukuran nilai,
sapanjang adat sopan santun.
Adopun nan dimukasuik jo kato sumbang, iyolah suatu laku
perbuatan, nan buruak tacacek tarcalo, tapi alun sampai kapado salah. Kato
padanan dari sumbang yaitu jangga, senjang ataupun sonsang. Atau istilah
populer masa kini “kurang etis”, bandel, norak jo urakan, kalau bahaso di
pasaran, kurang aja indak baradaik, bak baruak harago tigo tali, mantiko… ha,
ado sambuangannyo di ujuangnyo tu ah…na’udzubillah..
Nah…
cubo ayah bilang ayah papakan :
Sumbang duduak. Duduak sopan bagi padusi iyolah basimpuah,
bukan baselo cando laki-laki, nan paliang tacacek bana kalau mancanngkuang jo
mancongkong sabalah lutuik batagakkan bak gaek duduak di lapau. Kok duduak di
bangku di kurisi, rapekkan paho arek2, manyampiang agak salayang, nyampang
mamakai rok singkek, usahlah kaki ditindiahkan, nak jan tasimbah nampak sajo.
Baitupun duduak di honda, dibonceang atau mambonceang, ijan mangangkang abih2,
manjajok dipandang urang. Itu sumbang duduak.
Sumbang tagak. Usah panagak tantang pintu atau di janjang
turun naiak, usah panagak tapi labuah kalau tak ado nan dinanti, sumbang tagak
jo laki-laki, apolai bukan jo muhrim, konon pulo ba rundiang-rundiang.
Sumbang jalan. Bajalan musti ba kawan, paliang kurang jo
paja ketek, kalau padusi bajalan surang, saibarat alang-alang lapeh, jatuah
merek turun harago, randah pandangan laki-laki. Usah bajalan ba gageh-gageh,
malasau mandongkak-dongkak, co ayam gadih ka batalua, usah… tapi bajalanlah
siganjua lalai, pado tampuah suruik nan labiah, alu tataruang patah tigo,
samuik tapijak indak mati, aratinyo lamah lambuik, gemulai tapi tegas, kok
bajalan ba samo gadang, jan babanja ma ampang labuah, agak’i urang di bulakang,
kok bajalan jo urang tuo atau jo urang laki-laki, awak ma iriang di bulakang,
baitulah adat ka dipakai.
Sumbang kato. Bakatolah jo lunak lambuik, duduak kan etongan
ciek-ciek, nak paham urang mukasuiknyo, sumbang bana dek parampuan barundiang
co murai batu bak aia sarasah tajun rumik lah urang mamiliahi, kalau rang tuo
sadang mangecek, pantang mamotong bicaronyo, nantikan dulu sudah2, baru dijawab
patuik dijawab, didakek urang sadang makan usah mangecek nan kumuah2, pai
manjanguak urang sakik usah carito urang mati, kurang baiak kurang tapuji
manunggu utang di nan rami, baitu ajaran sopan santun.
Sumbang caliak. Kurang taratik rang padusi kok pamana
pancaliak jauah, pamadok arah ka bulakang, pamatuik-matuik diri surang,
sumbang. Nyampang awak pai ba tandang, pajinak stek incek mato tu jan manjala
sapanuah ruang, sabantuak urang manyalidiak, kok awak manjadi tuan rumah, usah
pancaliak ka jam tangan, tasingguang urang sadang duduak, itu ma usia caro
aluih, mangecek jo laki-laki, bia dunsanak atau famili usah pamadok tanang2, manantang
bola matonyo, indak buliah… tapi buanglah pandang ka nan lain, manakua caliak
ka bawah.
Sumbang makan. Sumbang makan sambia badiri kunyah kenyoh
sapanjang jalan, manguyah tutuikkan muluik, jan tadanga capak dek urang, sabab
nan makan mancapak-capak, bangso si lupak jo si samuik, kuranglah sopan jo
taratik, kalau mahota sambia makan caro si bule dalam pilem. Kok awak makan jo
tangan, angkek nasi jo ujuang tangan, suok nan usah gadang2. manambuahkan nasi
agak2, bia acok asakan saketek, jan sampai piriang balanjuang, biasokan mancuci
tangan, manuangkan aia dalam piriang, jo kida manjambo galeh, minum sataguak
taguak ketek, tahan sandao jan nyo lapeh. Nyampang awak makan basendok, jan
balago sendok jo garpu, badariang kanai di gigi, dima salasai makan beko,
tungkuikkan sendok jo garapu, kalau lataknyo tatilantang tandonyo makan alun
kanyang ataupun kurang samalero, tasingguang urang punyo alek. Nah… paratikan
bana tu nak kanduang… jan randah pandangan urang.
Sumbang pakai. Babaju jan sampik2, nak jan nampak rasio
tubuah, dima bukik dima lurahnyo, dima taluak tanjuang baliku jadi tontonan
laki-laki, usah pulo talampau jarang, nan tipih nan tabuak pandang, konon
tasimbah ateh bawah, usah… Satantang mode jo potongan, sasuaikanlah jo bantuak
badan, sarasikan jo ragi kain, buliah sajuak pandangan mato. Dek kau ayah nan
manurun, kulik nan karak-karak anguih, mako warno piliah nan agak amba, krem
jadih, pucuak pun buliah, birunyo nan talua asin, putiahnyo nan abu-abu, usah
dipakai baju sirah piak, dendeng balado kecek urang, badoso umaik karano awak.
Katampek urang kamatian pakai nan polos warno galok, usah mamakai baju pontong
nan ponggeang nampak katiak, usah pulo babukak tenda mamakai gencu taba2,
kurang etis baso kininyo.
Sumbang karajo. Kakok karajo rang padusi sabateh nan
ringan2, nan mudah2, nan aluih2, manjaik jo manarawang, kadapua masak mamasak
manyusun paraboik rumah, kok ka sawah batanam jo basiang, manyabik atau ma
angin, tapi jan mabajak jo mairiak, baitupun karajo parak, sakadar marambah
manyisiak-nyisiak, mangulik manabang pisang, jangga bana dek rang padusi kalau
mamanjek bagayuik-gayuik manabang mangabuang kayu. Baitupun mamiliah profesi,
nan paliang cocok jadi guru, bidan elok salonpun buliah, jadi perawat rancak
juo, dikasir bidangnyo bana, tapi paralu ekstra hati-hati nak, kalau manjadi
sekretaris, jadi gaet ataupun artis, konon lai pulo pramugari, gawat piak…
gawat. Nah.. buliah manyupir tapi usah manjadi supir.
Sumbang tanyo. Ado papatah mangatokan, barundiang sasudah
makan, batanyo salapeh arak, aratinyo kok urang tibo batandang sambuiklah
baramah tamah, jo hormat silahkan duduak, sasudah itu latakkan aia suruah
minum, salasai minum agak sataguak, raso lah cukuik istirahat, baru tanyokan
mukasuiknyo, apo sangajo kadatangan, caro tata krama moderennyo “apa yang bisa
saya bantu”, mako.. kasa lah bana budi awak, alun ta acah ikuanyo duduak,
sambia tagak lalu batanyo, a tujuan datang kamari, indak buliah tu nak.. indak
buliah.. buruak angkuah namonyo awak. Salain nan dari pado itu, kok tamu awak
sadang makan, sumbanglah bana manayokan “bara harago bareh kini” indak buliah
tu, itu pantangan urang minangkabau tu, ciek lai, kalau bajalan dalam hutan,
usah batanyo isi rimbo, ula harimau jo biruang, indak buliah, kok masuak ka
kampuang banyak upeh, pantang batanyo ka urang lapau, lai mamak manjua sabuak,
atau mamintak tambah gulo stek mak, jan mati gadih kau dibueknyo piak, indak
buliah tu.
Sumbang jawab. Kalau ado urang batanyo, elok2 mambari jawab,
jan sampai urang tasingguang, umpamo adolah urang ka babalanjo batanyo ka
tukang kain, tukang kain ko anak gadih ko, a katonyo “bisa tigo ribu sameter
piak ?” dijawab dek urang kadai “ampek ribu awak tarimo pak, baok kamari bara
ado”, tibo pulo tanyo nan lain “luntur ndak diak ?”, sambia malengah nyo
manjawab “pai batanyo ka pabrik pak, kami nan tau manjua an ko’, itu jawab
sengkang namonyo tu nak, buruk muncuang dilayan urang, cilako gadih mudo matah,
jauah jodoh tinggi rasaki, alamaik sansaro iduik awak, indak buliah..
Sataruihnyo sumbang bagaua. Indak buliah bagaua jo laki-laki
kalau awak sajo padusi surang mancampua bakeh nan banyak, sumbang bagaua samo
gadang kalau bakumpua-kumpua lalok batandang ka rumah urang kecuali ado
keperluan, dek awak tu anak gadih, sumbang bagaua jo paja ketek, sato manyuruak
ba kuciang-kuciang basimbang main kalereang balari bakaja-kaja, atau awak masih
pacaran bagaua lah sarupo laki bini, ilia mudiak indak lakek lakang, sarupo
jawi jo lapiak buruak, sumbang tu…
Iko sumbang nan pangabisan, namonyo sumbang kurenah. Adopun
nan dimukasuik jo kurenah, iyolah galagat pambaoan, sipaik tabiat jo parangai
karakter kecek rang kini sikap mental caro moderen. Kurang etis kurang lah
patuik kalau babisiak baduo-duo sadangkan awak sadang batigo, kurang lamak
kurang lah elok malucu mambuek garah mahota bakarikik an dalam manjanguak
batakziah, indak buliah galak mancaliak urang jatuah, indak buliah manutuik
iduang di tangah urang rami, atau kuok mangango laweh2, tamasuak juo sumbang
kurenah, mangakok jo tangan kida, saumpamo manjambo jo manampuang, manunjuak
manyetop oto, malambai-lambai dari jauah, kecuali manjambo galeh sadang makan.
Indak pandai manenggang raso sumbang juo tu namonyo, mako dari itu, kok awak
mambali durian, kuliknyo usah dikaka nak, jan serakkan bijo di laman, pikia kan
urang di subalah, luko kaki lukolah iduang luko di batin nan manyeso,
badantiang tali silaturrahim…
Nah… itulah inyo sumbang duo baleh piak… susunan cati bilang
pandai buah ranungan candokio ayah nan utang manyampaikan, kok lai tapakai ta
amakan, mulialah diri dalam kampuang, tapuji di masyarakaik, kami lah sato jo
tuahnyo, tapi nyampang lalu indaknyo singgah, inggok nan haram tampek bakeh,
bak aia jatuah ka pasia, mako malanglah badan diri ayah, nasihat tabuang buruak
sajo..
Tidak ada komentar:
Posting Komentar